ATATÜRK’E GÖRE LOZAN ANTLAŞMASI

Gazi Mustafa Kemal, Lozan görüşmelerinin her aşamasını izlemiş ve gerektiğinde devreye girerek Türk çıkarlarına uygun bir barışın bağıtlanmasını sağlamıştır. Mustafa Kemal, Söylev’inde Sevr ve Lozan’ın değerlendirilmesine geniş yer verir: “İtilaf devletlerinin Türkiye'ye uygulamak istedikleri koşullarla, ulusal eylem sonunda elde ettiğimiz sonuç arasındaki farkı açıkça belirtmek için, Sevr ve Lozan arasında bir karşılaştırma yapmak yararlı olacaktır: “Ülke sınırları açısından Sevr, Trakya sınırımızı Çatalca yakınından geçiriyorken, Lozan'da Meriç ırmağı sınır oldu. Sevr'e göre İzmir bölgesinde Türkiye egemenlik hakkının kullanılmasını Yunanistan'a bırakacak, bölge meclisi de beş yılsonunda İzmir bölgesini Yunanistan'a katabilecekti. Lozan'da böyle bir şeyin sözü bile edilmemiştir.”

”Saygıdeğer Efendiler, Lozan Barış Antlaşması’nın içine aldığı esasları, öbür barış teklifleriyle daha çok karşılaştırmaya gerek olmadığı kanısındayım. Lozan Barış Antlaşması, Türk Ulusu’na yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşmasıyla tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastin yıkılışını anlatan bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri bulunmayan bir siyasal utku eseridir!”
        
« … Lozan barışı Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır. Türk ulusu için siyasal bir utku oluşturan bu Antlaşmanın Osmanlı tarihinde benzeri yoktur. Ulusumuz bununla haklı olarak övünebilir ve Türk ulusunun yüksek bir yapıtı olan bu Antlaşmanın yüksek değerini takdir etmesi gereken gençliğin, bunu geçmişte yapılmış antlaşmalarla kıyaslaması gerekir. Bu yüzden, Lozan görüşmelerinde her türlü siyasal mücadelelere
göğüs gererek sonucu elde etmede bir zekâ göstermiş olan İsmet Paşa Hazretleri’ni saygı ile anımsamak görevimdir.
Gazi Mustafa Kemal, İsmet İnönü’ye gönderdiği telgrafında, “Millet ve hükümetin zatıalilerine vermiş olduğu yeni görevi başarıyla sona erdirdiniz. Memlekete birbiri ardınca yaptığınız yaralı hizmetlerle dolu ömrünüzü bu defa da tarihi bir başarıyla taçlandırdınız. Uzun çarpışmalardan sonra vatanımızın barış ve istiklale kavuştuğu bu günde, parlak hizmetiniz dolayısıyla zatıalinizi, pek sayın arkadaşlarımız Rıza Nur ve Hasan Beyleri ve çalışmalarınızda size yardım eden bütün Delegeler Heyeti üyelerini şükran duygularımla kutlarım.” Diyerek Lozan heyetini tebrik etmiştir.

24 Temmuz 1928 tarihinde Hukuk Talebe Cemiyeti’nde gençlerle yaptığı konuşmada, “Gençliğin gösterisinden pek memnun oldum. Lozan Antlaşması imzası gününün ulusal bayram sayılmasında isabet vardır. Lozan Barışı Türk tarihinin bir dönüm noktasıdır. Türk ulusu için siyasi bir zafer teşkil eden bu Antlaşmanın Osmanlı tarihinde bir benzeri yoktur. Ulusumuz bununla haklı olarak övünebilir. Türk ulusunun yüksek bir eseri olan bu antlaşmanın değerini takdir etmesi gereken gençliğin de geçmişte imzalanmış olan antlaşmalarla bunu karşılaştırması gerekmektedir. Bu münasebetle Lozan görüşmelerinde karşı tarafın siyasi entrikalarına göğüs gererek, sonucu almada büyük beceriklilik göstermiş olan İsmet Paşa Hazretlerini saygıyla anmak görevimdir.”